İran’da 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin ahlak polisi tarafından gözaltına alındıktan sonra hayatını kaybetmesiyle başlayan protestolar aradan geçen günlere rağmen devam ediyor. Onlarca kişinin hayatını kaybettiği protestolarla ilgili VOA’ye konuşan Ortadoğu Enstitüsü İran Programı Direktörü Alex Vatanka’ya göre protestocular artık rejimin değişmesini istiyor.
Mahsa Amini’nin ahlak polisinin gözaltına alması sonrası ölümü İran’da 2009’dan bu yana yaşanan en geniş çaplı protestolara neden oldu.
Onlarca kişinin hayatını kaybettiği protestoların önemi ne ve ülkede bir değişime neden olur mu?
Ortadoğu Enstitüsü İran Programı Alex Vatanka’ya göre protestocular artık rejimin değişmesini istiyor.
Vatanka, “10 yıl ya da 5 yıl önce İranlı protestocular radikal bir değişiklik isterlerdi artık İslam Cumhuriyeti’nden radikal bir değişikliğin geleceğine inanmıyorlar. Ayetullah Hamaney ve Devrim Muhafızları radikal değişimi sağlamak istemiyor. Bunun yerine protestocular artık rejim değişikliği için alkış tutuyor. Bu ilk rejim değişikliği değil protestocuların. 2020, 2019, 2017’deki protestolarda da talep etmişlerdi ama farklı olan artık daha fazla insanın protestolara katılması. Protestocular için önemli bir zorluk sessiz İran çoğunluğunu yanlarına çekebilecekler mi? Çünkü İran toplumunun yüzde 80-85’i İslam Cumhuriyeti’ne karşı. Düzgün ve iyi bir yaşam istiyorsanız dışarı çıkma zamanı olduğu konusunda ikna edebilecekler mi?” ifadelerini kullandı.
Peki İran’daki rejim için durum ne? Onlar için olayların bu şekilde seyri ne anlama geliyor?
Vatanka buna yanıt olarak, “Ayetullah Hamaney’in liderliğini yaptığı devlet kendi insanlarını dinlemeyi reddediyor, farklı bir toplumda yaşama isteklerini kabul etmek istemiyorlar. Dış dünyayla farklı bir ilişkileri olsun istiyorlar. Ve Hamaney’in yaklaşımı sadece kendi insanlarını güç kullanarak bastırmak oldu.1989’dan bu yana böyle yapıyor. Ve işe de yarıyor, hep iktidarda kaldılar. Ama öyle bir noktaya geliyor ki sokaklarda hayatıma mal olacaksa olsun diyen İranlı sayısı artıyor. Bu sefer rejim düşer mi? İran’ı 20 yıldan fazla bir süredir yakından takip ediyorum ve bu sefer rejimin düşeceğini söyleme zamanı. Bir akım görüyorum, bir akım ki daha fazla kızgınlık, rejime daha fazla muhalefet. Daha az insan rejimle yaşamak istiyor. Bu kritik. Daha fazla insan İslam Cumhuriyeti’nin siyasi yapısını terk ediyor. Hamaney için rotada kalmak daha zor olacak. Umarım rejim kendini reform eder, değişikliği kabul eder. Ama kötümser tarafım bunun olmayacağını söylüyor. Ve şu anda olduğumuz nokta da bu. Hamaney gönüllü değişim yapmayacak. Protestocuların onu gitmeye ya da değişime zorlaması gerek” diyor.
Protestolar tam da İran’la Amerika dahil Batılı ülkeler arasında yürütülen Tahran’ın nükleer programıyla ilgili müzakerelerin seyrinin ne olacağının tartışıldığı bir sırada gerçekleşiyor. Müzakereler askıda olsa da İran’la hala nükleer bir anlaşma imzalama konusu masadan kalkmış değil. Ama protestolar yaşanırken, İran’la bir anlaşma imzalamak mümkün mü? Vatanka’ya göre sorunun yanıtı ‘hayır’.
Alex Vatanka, “İnsan hakları ve Amerikan değerlerine inanan bir yönetim için bu ortamda masaya oturup İran rejimiyle anlaşma imzalamak Başkan Biden’ın dış politikayla ilgili söyleyeceklerinin inandırıcılığını ortadan kaldırır. Bunu yapamazsınız. Başkan Biden sanırım daha kendi vatandaşlarına saygı göstermeyen bir rejimle siyasi bir anlaşmaya varırsa bunun ona pahalıya mal olacağının farkında. Nükleer anlaşma istiyorsunuz diye sessiz kalmak zorunda olduğunuzu düşünmüyorum. Zaten nükleer anlaşma da yakın bir zamanda olmayacak. Sanırım şimdi Biden yönetiminin İranlı protestocular için konuşmaya ihtiyacı var, onlara yardım etmeli. Bu, illa rejim değişikliği anlamına gelmiyor, değerlerinize bağlılığınızla ilgli” diyor.
Vatanka, Amerika’nın insan hakları savunuculuğuna bağlı kalması durumunda bunun Washington’un dış politikasının inandırıcılığını sadece İran halkının gözünde değil, dünya genelinde zorba yönetimlere karşı özgürlük peşinde koşan toplumların nazırında da arttıracağını vurguluyor.
Tahran’ın protestocuların iletişimiyle protesto görüntülerinin dünyaya yayılmasını engellemek amacıyla interneti kesme çabalarına karşın Washington İranlılar’ın internete erişimi için adımlar atsa da ülkede sosyal medyaya erişim hala zor. ABD ayrıca İran ahlak polisine yaptırım uygulama kararı da aldı.
