İran dün, ABD'nin bir daha geri çekilmeyeceği garantisi olmadan ve BM denetçileri Tahran'ın atom programıyla ilgili incelemeleri sonlandırmadan 2015'te imzalanan nükleer anlaşmayı yeniden canlandırmanın bir anlamı olmadığını söyledi. ABD Dışişleri Bakanlığı’ndan bir yetkili, İran’ın tutumunu "mantıksız" olarak niteledi.
İran Cumhurbaşkanı İbrahim Raisi, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nda yaptığı konuşmada, bu çıkmazı aşma girişimlerinin başarısızlıkla sonuçlandığının sinyalini vermiş; "ABD'nin bir daha ihlal etmeyeceğine dair güvence vermeden anlaşmayı yeniden canlandırmanın ne faydası var?" demişti.
New York’ta Salı günü Reisi ile yaptığı görüşmenin ardından Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron ise "İran ile nükleer anlaşmaya varılması konusunda topun artık Tahran'da olduğunu" söylemişti.
Ancak Reisi, televizyonda yayınlanan bir basın toplantısında, anlaşmanın yeniden canlandırılamaması konusunda, Avrupalı tarafları ve ABD'yi suçladı.
Reisi, "Bu soruşturmalar kapatılmazsa nasıl kalıcı bir anlaşmaya varabiliriz? Amerikalılar ve Avrupalılar taahhütlerini yerine getirirlerse iyi bir anlaşma yapabiliriz" diye konuştu.
Tahran, garanti aramanın yanı sıra, BM'nin nükleer gözlemcisi olan Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu’nun (IAEA) İran'da ilan edilmemiş üç bölgede bulunan açıklanamayan uranyum izleriyle ilgili yıllardır sürdürdüğü incelemeleri durdurmasını istiyor.
Gazetecilere konuşan üst düzey bir ABD Dışişleri Bakanlığı yetkilisi, İran tatmin edici cevaplar vermedikçe, IAEA’ya bu soruşturmaları kapatması için baskı yapılmasını reddetti.
Yetkili, "Kısacası, İran'ın tutumu nedeniyle duvara tosladık ve bence UAEA'nın uranyum parçacıklarının açıklanamayan varlığına ilişkin soruşturması konusunda talep ettikleri şey açısından, tutumları çok mantıksız" dedi.
Amerikalı yetkili, "Bizden ve Avrupa ülkelerinden IAEA ve Başkanı’na bu soruşturmaları kapatması için baskı yapmamızı istiyorlar, yapmayacağız. IAEA'nın bağımsızlığına ve bütünlüğüne saygı duyuyoruz" dedi.
Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması'na taraf ülkelerin silah yapımında kullanabilecekleri nükleer maddeleri gizlice başka yerlere aktarmadıklarından emin olmak isteyen IAEA için "ihtiyaten" sürdürülen soruşturmaların çözümü kritik önem taşıyor.
İran ise böyle bir niyeti olduğunu reddediyor.
2015 anlaşması, uluslararası yaptırımların kaldırılması karşılığında Tahran'ın nükleer silah geliştirmesini zorlaştırmak için İran'ın uranyum zenginleştirme faaliyetlerini sınırladı.
Ancak ABD Başkan Donald Trump 2018'de anlaşmanın İran'ın nükleer faaliyetlerini, balistik füze programını ve bölgesel nüfuzunu engellemeye yetmediğini ve İran ekonomisini felç eden yaptırımları yeniden uyguladığını söyleyerek, ülkesini anlaşmadan çekti.
Tahran da buna karşılık, zenginleştirilmiş uranyum stoklarını yeniden inşa ederek, daha yüksek bölünebilir saflıkta rafine ederek ve üretimi hızlandırmak için gelişmiş santrifüjler kurarak anlaşmayı ihlal etti.
İran ile Biden yönetimi arasında aylarca süren dolaylı görüşmeler, Mart ayında Viyana'da yeniden hayata geçmeye yakın görünüyordu. Ancak müzakereler, İran'ın ABD'den gelecekteki hiçbir başkanının anlaşmadan ve IAEA garantilerinden vazgeçmeyeceğine dair garantiler talep etmesi gibi engeller yüzünden bozuldu.
Biden bu tür sağlam güvenceler veremez çünkü anlaşma yasal olarak bağlayıcı bir antlaşmadan ziyade siyasi bir mutabakat.
IAEA Başkanı Rafael Grossi Çarşamba günü yaptığı açıklamada, İranlı yetkililerle soruşturma hakkında konuşmayı umduğunu ancak soruşturmanın öylece ortadan kalkmayacağını vurguladı.
Batılı diplomatlar bu konuda geri adım atmayacaklarını ve doğru kararı vermenin İran'a bağlı olduğunu söylediler
