Associated Press haber ajansı (AP) İranlı doktorlarla yaptığı görüşmeler ve sağlık çalışanlarının durumuna dair elde ettiği belgeler ışığında İran’da Corona virüsü salgınıyla ilgili ayrıntılı bir tablo ortaya koydu.
Ortadoğu’nun Corona virüsü salgınından en çok etkilenen ülkelerinden İran’da resmi rakamlara göre şu ana kadar 6.500’den fazla kişi hayatını kaybetti. Bunların 100’den fazlasıysa sağlık çalışanları. Virüse yakalananların sayısınınsa toplamda 100 binin üzerinde olduğu belirtiliyor.
İran liderleri, ABD’nin yaptırımlarının ülkede salgınla mücadeleyi olumsuz etkilediğini söylüyor. Ancak AP haber ajansına göre İran’daki doktor ve hemşireler, yönetimin de bu durumdan sorumlu olduğu görüşünde. AP, adını gizli tutan 30 kadar sağlık çalışanıyla yapılan söyleşiler ve elde edilen bazı belgelerle ayrıntılı bir haber hazırladı.
Buna göre İran hükümetinin, hastaneler semptom gösteren hastalarla dolup taştığı sırada, haftalar boyunca virüsün varlığını sakladığı ortaya çıktı.
Özellikle salgının ilk günlerinde hükümetin durumu gizlemesi, AP’nin konuştuğu sağlık çalışanlarına göre onları salgın karşısında savunmasız bıraktı. Sağlık çalışanları, salgının ilk 90 günü boyunca her gün hayatını kaybetti, onlarcası virüse yakalandı.
‘‘Rakamlar 10 kat yüksek olabilir’’
İran’da resmi rakamlar 6.500 kişinin öldüğünü, 100 bin kadar kişinin de salgına yakalandığını gösterse de İran parlamentosunun araştırma kurumu, vaka sayısının resmi rakamlardan 10 kat fazla olabileceğini ortaya koydu. Bu durum, İran’ı, dünyanın salgından en çok etkilenen ülkesi haline getirebilir. Rapora göre ölü sayısı da 11 bin 700 civarında olabilir. Bu, Sağlık Bakanlığı’nın açıkladığı rakamların yüzde 80 daha fazlasına işaret ediyor.
İran hükümeti Corona vakalarında ve ölümlerde düşüş açıklasa da yerel yetkililer, mezarlıkların kapasitesini arttırıyor. Son olarak Tahran Belediye Meclisi, kentin en büyük mezarlığına 10 bin mezar yeri eklemeye hazırlandığını bildirdi.
AP haber ajansı, konuyla ilgili 30’dan fazla sağlık çalışanıyla görüşmeler yaptı, doktorlar arasında mesajlaşma uygulamaları aracılığıyla yapılan yazışmalara ve başka belgelere ulaştı. AP’nin elde ettiği bu veriler, İran’da salgının başlangıcı ve hükümetin yetersiz yanıtıyla ilgili daha net bir tablo ortaya koyuyor.
Buna göre başlangıçta sağlık çalışanları çok az sayıda koruyucu malzemeye sahipti. Bazıları kendi koruyucu giysilerini ve maskelerini yıkadılar ve bunları evlerinde yemek yaptıkları fırınlarda sterilize etmek zorunda kaldılar. Bazılarıysa marketlerden aldıkları plastik poşetlerle vücutlarını sararak kendilerini korumaya çalıştı.
Ancak bu tür ev yapımı koruyucu önlemler işe yaramadı ve birçok sağlık çalışanı, hastalarıyla beraber hayatını kaybetti.
‘‘Hükümet uyarılara seçimler ve ekonomi nedeniyle direndi’’
Sağlık çalışanları, AP’ye yaptıkları açıklamalarda, hastanelerin semptom gösteren hastalarla dolup taşmasına rağmen hükümetin salgınla ilgili haftalar sonra kamuoyuna açıklama yaptığını bildirdi. Doktorlar ve diğer uzmanlar İranlı liderleri harekete geçmeleri konusunda uyardı. Ancak hükümet, bu durumun seçimler üzerindeki olası etkisi ve ekonomik sebepler nedeniyle direndi.
AP’ye açıklama yapan doktorlardan biri, maske gibi koruyucu malzemeler halk arasında paniğe neden olacağı için meslektaşlarının koruyucu malzeme kullanmamaya da teşvik edildiğini kaydetti.
Ülkenin dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, 10 Mart'ta Corona virüsü nedeniyle hayatını kaybeden sağlık çalışanlarını ‘‘şehit’’ ilan etti. Bu doktorların fotoğrafları, 1980’li yıllarda bir milyon İranlı ve Iraklının ölümüne neden olan İran-Irak savaşı sırasında hayatını kaybeden askerlerin yanına asıldı.
AP’ye konuşan Tahranlı bir sağlık danışmanı, hükümetin ölümü normalleştirmeye çalıştığını söyledi.
İranlı bir grup doktorun hazırladığı listeye göre çoğu Gilan ve Tahran vilayetlerinde olmak üzere şimdiye kadar 126 sağlık çalışanı hayatını kaybetti. 2.070 kadar sağlık çalışanınınsa virüse yakalandığı belirtildi.
Sağlık Bakanlığı Sözcüsü Kianoush Jahanpour, AP haber ajansına yaptığı açıklamada, Corona virüsüne yakalanan sağlık çalışanlarının sayısının 470, enfeksiyon nedeniyle yaşamını yitirenlerin sayısınınsa 107 olduğunu bildirdi. Sözcü, bunun nedeninin ABD’nin uyguladığı ekonomik yaptırımlar olduğunu söyledi. Tahran’da salgın boyunca fabrikalar koruyucu malzeme üretimine geçti. Yapılan açıklamalarda bu malzemelerin yeterli olduğu belirtildi.
İran, ilk vakayı, Tahran’ın 140 kilometre güneyinde, kutsal Şii türbeleriyle bilinen Kum kentinde 19 Şubat’ta kayıtlara geçirmişti. Kum, kısa sürede salgının merkezi haline geldi.
Ancak AP’nin konuştuğu doktorlar, resmi açıklamadan önce vakaların ve semptomların başladığını ve bu konuda harekete geçmesi için Sağlık Bakanlığını uyardıklarını bildirdi.
Bazı doktorlar, Sağlık Bakanlığı’na yolladıkları mektupları AP ile paylaştı. Doktorlar ilk olarak hastalarda gördükleri solunum sorunlarını H1N1 adı verilen kuş gribine bağladıklarını anlattı. Doktorlar, vaka ve ölümlerin beklenmedik şekilde artması üzerine kuş gribi için test uygulanması çağrısı yapmaya başladı.
‘‘Hükümet uyarılardan 2 hafta sonra harekete geçti’’
Telegram mesajlaşma uygulaması üzerinden konuşan doktorlar, buradan birbirleriyle bilgi paylaştı, Sağlık Bakanlığı’na ulaşarak bir dizi öneri ve önlem sundu. Bu listenin başında karantina, seyahatin kısıtlanması ve Çin’le uçuşların askıya alınması vardı. Ancak hükümet, bu uyarılardan iki hafta sonra harekete geçti.
Mazandaran kentinden bir doktor, çok sayıda veriyi bakanlıkla paylaştıklarını, ancak hem kendilerinin hem de diğer meslektaşlarının hükümet tarafından görmezden gelindiğini kaydetti.
İlk vakaların açıklanmasından iki gün sonra İran’da parlamento seçimi yapıldı ve binlerce kişi sandık başında sıraya girdi. Aynı gün salgından en çok etkilenen yerlerden Gilan vilayetinde bir doktor, hastanelerin dolduğunu, koruyucu ekipman ve maske eksiği olduğunu söyleyerek validen yardım istedi.
Ancak hükümet yetkilileri, sağlık çalışanlarının karantina önerisi için ‘‘Orta Çağ’dan kalma’’ yorumunu yaptı. Virüsün ABD tarafından korku yaratmak için üretildiği şeklinde komplo teorileri yayılmaya başlandı.
Devrim Muhafızları, hastaneleri sıkı kontrol altına aldı ve tıbbi istatistikler, devlet sırrı olarak gizlenmeye başlandı.
AP’ye göre bu süreçte ölüm belgelerinde de Corona virüsü, ölüm nedeni olarak kayda geçirilmedi. Binlerce ölüm vakası, kalp krizi ve solunum yetmezliği gibi ikincil nedenlere dayandırıldı. AP’ye göre bunun bir nedeni her vakaya test yapılmamış olmasıyken diğer bir nedeni, rakamların düşük gösterilmesi çabası.
Tahranlı bir doktor, Sağlık Bakanlığı’nın, rakamları düşük göstermek için kritik vakalara test uygulanmaması talimatı verdiğini kaydetti.
