Ukrayna'nın Karadeniz kıyılarındaki üç limanından savaş zamanı tahıl ve gübre ihracatının güvenli şekilde yapılmasına izin veren tahıl koridoru anlaşmasının süresinin önümüzdeki ay uzatılması olasılığı, bu Ukrayna limanlarından birine Rus amonyağı taşıyan bir boru hattının yeniden açılmasına bağlı olabilir.
Birleşmiş Milletler ve Türkiye'nin arabuluculuğunda geçen Temmuz ayında yapılan Karadeniz Tahıl Girişimi anlaşması ilk etapta 120 gün sürdü.
Anlaşma Moskova'nın Ukrayna'yı işgaliyle kötüleşen gıda kriziyle mücadele etmek için yapılmıştı. Ukrayna dünyanın önde gelen tahıl ihracatçılarından. Anlaşma imzalandığı tarihten bu yana üç kez yenilendi. Anlaşmanın yürürlükte olduğu son dönem ise 17 Temmuz'da sona erecek.
Çoğu mısır ve buğdaydan oluşan 31 milyon tondan fazla tahıl, anlaşma kapsamında Ukrayna tarafından ihraç edildi. Karadeniz Tahıl Girişimi ayrıca nitratlı gübrede önemli bir bileşen olan amonyağın güvenli bir şekilde ihracına da izin veriyor, ancak anlaşma kapsamında şimdiye kadar amonyak sevkiyatı yapılmadı.
Rusya'yı Karadeniz Tahıl Girişimi'ni kabul etmeye ikna etmek için geçen Temmuz ayında üç yıllık bir anlaşma da imzalanmıştı. Bu kapsamda Birleşmiş Milletler, Moskova'nın kendi gıda ve gübre sevkiyatının önündeki her türlü engeli aşmasına yardım etmeyi kabul etmişti.
Rusya'nın gıda ve gübre ihracatı Batı’nın Ukrayna'nın işgal edildiği 2022 yılının Şubat ayından itibaren yürürlüğe konan yaptırımları kapsamına girmese de Moskova, ödemeler, lojistik ve sigorta konusundaki kısıtlamaların sevkiyat önünde engel oluşturduğunu söylüyor.
Amonyak boru hattı
Rusya'nın batısındaki Volga Nehri üzerindeki Togliatti'den Ukrayna'nın Karadeniz'deki Pivdennyi limanına yılda 2,5 milyon ton kadar amonyağı küresel ihracat için nakletmekte kullandığı bir boru hattı, Moskova'nın Ukrayna'yı işgalinden bu yana kapalı.
Bu, Uluslararası Enerji Dairesi'ne göre (IEA) 2 bin 470 kilometre uzunluğunda dünyanın en büyük amonyak boru hattı.
Ukraynalı yetkililere göre işçilerin boru hattını yeniden işler hale getirmesi için yaklaşık 30 güne ihtiyaç duyulabilir.
Ukrayna
Karadeniz Tahıl Girişimi, Ukrayna'nın Karadeniz'deki Odesa, Chornomorsk ve Rusça'da Yuzhni olarak bilinen Pivdennyi limanlarından tahıl ve amonyak dahil ilgili gıda maddeleri ve gübrelerin ihracatı için güvenli sefer imkanı sağlanmasını da kapsıyor.
Ukrayna, anlaşmanın dilinin Rus amonyağının Ukrayna'dan geçmesini kapsamadığını iddia ediyor. Bir Ukrayna hükümet kaynağı Reuters haber ajansına yaptığı açıklamada Kiev'in boru hattını, Karadeniz Tahıl Girişimi anlaşmasının daha fazla liman ve ürünü kapsayacak şekilde genişletilmesi karşılığında yeniden işletime açılmasını değerlendirdiğini söyledi.
Rusya
Rusya ise amonyak transferinin resmen yazılı olmasa da anlaşmanın mantığına uygun olduğunu belirtiyor. Moskova amonyak boru hattını yeniden işletmeye, birkaç gün içinde başlayabileceğini söylüyor.
Moskova, amonyak boru hattı yeniden işletime sokulana kadar Karadeniz tahıl anlaşması kapsamında Pivdennyi limanına seyahat eden gemilerin sayısının kısıtlanacağını söylüyor.
BM verilerine göre üç haftadan uzun zamandır Pivdennyi limanını hiçbir gemi ziyaret etmedi.
Karadeniz Tahıl Girişimi kapsamında İstanbul'da Ukraynalı, Rus, Türk ve BM yetkililerinden oluşan ortak bir koordinasyon merkezi, gemilerin kayıt altına alınması, giriş ve çıkış denetimlerinin Türk sularında yapılması konusunda görüş birliği içinde.
BM’nin amonyak boru hattını yeniden başlatma önerisi
Eylül ayında Reuters, BM'nin Rus gübre üreticisi Uralchem'e ait amonyak gazının boru hattıyla Rusya-Ukrayna sınırına getirilmesi konusunda öneri yaptığını gündeme taşımıştı.
Teklife göre, bu amonyak sınırda emtia ticareti yapan ABD'li Trammo şirketi tarafından satın alınabilir. Trammo e-posta ile yaptığı açıklamada kendisiyle BM tarafından bu projeye yardımcı olması için temas kurulduğunu ve Trammo'nun da işbirliği yapmaktan mutluluk duyduğunu belirtti.
BM düzenli olarak amonyak boru hattının yeniden açılması için baskı yapıyor.
Reuters geçen hafta Karadeniz anlaşmasını daha fazla Ukrayna limanını ve diğer ürünleri içerecek şekilde genişletmek için paralel görüşmeler sürerken, BM'nin Kiev, Moskova ve Ankara'ya boru hattının yeniden işletilmesi için hazırlık çalışmalarına başlamalarını önerdiğini yazmıştı.
