Amerikalı sözlük yayıncısı Merriam-Webster, İngilizce’de yılın kelimesininin "Gaslighting" olduğunu açıkladı. "Gaslighting" zihni manipüle eden, fena halde yanıltıcı, düpedüz aldatıcı davranış olarak tanımlanıyor.
Kelimenin merriam-webster.com'da aranması 2022'de bir önceki yıla göre yüzde 1740 arttı. Ancak diğer yıllardan farklı olarak, bu kelimeye merakı arttıracak küresel bir olay yaşanmadı.
Merriam-Webster Genel Yayın Yönetmeni Peter Sokolowski, Associated Press'e yaptığı açıklamada, "İngilizce dilinde, özellikle de son dört yılda o kadar hızlı yükselen bir kelime ki, aslında benim için ve birçoğumuz için sürpriz oldu" dedi. Sokolowski, sitelerinde yılın her günü sıkça "gaslighting" araması yapıldığını söyledi.
Merriam-Webster'ın "gaslighting" için en ayrıntılı tanımı şu şekilde: "Genellikle uzun bir süre boyunca, ‘mağdurun kendi düşüncelerinin, gerçeklik algısının veya anılarının geçerliliğini sorgulamasına neden olan ve kafa karışıklığına, güven ve öz saygı kaybına, kişinin duygusal veya zihinsel istikrarında belirsizliğe ve bu eylemi gerçekleştiren kişiye bağımlı hale gelmesine yol açan’ psikolojik manipülasyon."
Kabacaysa sözlük kelimeyi, "Birini özellikle kendi çıkarı için büyük ölçüde yanıltma eylemi veya uygulaması" şeklinde tanımlıyor.
Gaslighting, ilişkilerde istismarcı taraf dışında, siyasetçiler ve bazı haber kuruluşlarınca da kullanıldığı görülen bir yöntem. Romantik ilişkinin tarafları arasında, daha geniş bir aile yapısı içinde ve arkadaşlar arasında gerçekleşebilir.
Kurumsal bir taktik ya da kamuoyunu yanıltmanın bir yolu olabilir. Bir sağlık uzmanının, bir hastanın semptomlarını ya da hastalığını "hepsi senin kafanda" diyerek geçiştirdiği "tıbbi gaslighting" de mevcut.
Müzik grubu The Chicks'in 2020 yılında çıkardığı "Gaslighter" albümü dahil, nispeten yakın geçmişte öne çıkmasına rağmen, bu kelime 80 yıldan uzun bir süre önce Patrick Hamilton'ın 1938 tarihli oyunu "Gas Light" ile hayat buldu.
Oyun 1940'larda iki film uyarlamasına konu oldu. Bunlardan biri olan George Cukor'un 1944 tarihli "Gaslight" filminde Ingrid Bergman, Paula Alquist rolünde, Charles Boyer ise Gregory Anton rolündeydi.
İkili fırtınalı bir aşktan sonra evleniyor; ancak Gregory'nin bu psikolojik manipülasyonu çok iyi kullandığı ortaya çıkıyordu. Gregory, eşi Paula’ya Londra'daki evlerinin gaz lambalarının sürekli sönmesinden şikayet etmesinin, sorunlu zihninin bir ürünü olduğunu telkin ediyordu. Oysaki öyle değildi.
Sokolowski, oyuncu Angela Lansbury'nin Ekim ayındaki ölümünün kelimenin aranmasına ilgiyi biraz arttırdığını söyledi. Lansbury aynı filmde, Gregory tarafından işe alınan ve "sinir küpü" eşini rahatsız etmemesi söylenen genç hizmetçi Nancy Oliver'ı canlandırıyordu.
Gaslighting terimi daha sonra ruh sağlığı doktorlarınca, istismarcı ilişkilerdeki uzun süreli baskıcı kontrol biçimini klinik olarak tanımlamak için kullanıldı.
Sokolowski de kelimede kasıtlı bir aldatma iması bulunduğuna, "gaslighting" yaşanan olayların basit bir yalandan ibaret olmadığına dikkat çekti; "Bu biraz daha dolambaçlı bir niteliğe sahip bir şey. Muhtemelen bir strateji veya uzun vadeli bir plan mevcut" dedi.
İnternet sitesinde ayda 100 milyon sayfanın görüntülendiği Merriam-Webster, yılın sözcüğünü yalnızca verilere dayanarak seçiyor.
Sokolowski ve ekibi, hangi kelimenin bir önceki yıla göre önemli bir artış gösterdiğini ölçmek için en sık aranan ve her zaman güncelliğini koruyan kelimeleri ayıklıyor.
İnsanların sözcükleri neden aradıklarına bakmıyorlar. Yani arama sadece imla veya tanım kontrolu amaçlı olabilir. Bu yıl "gaslighting" kelimesini arayanların bir kısmı, bir mi yoksa iki kelime mi olduğuna ya da kelimenin arasında tire olup olmadığına da bakmış olabilir.
Sokolowski, "gaslighting" kelimesinin 2022 yılının tamamını merriam-webster.com'da aranan ilk 50 kelime arasında geçirerek yılın en üstün kelimesi statüsünü kazandığını söyledi. Geçen yılın seçimi "aşı"olmuştu.
Bu yıl ilk 10’a giren diğer İngilizce kelimeler de şu şekilde sıralandı:
- Oligark: Rusya'nın Ukrayna'yı işgali nedeniyle kelimenin aranması arttı.
- Omicron: Kalıcı olan COVID-19 varyantı aynı zamanda Yunan alfabesinin 15’inci harfi.
- Codify (kanunlaştırmak): ABD’de kürtaj haklarının federal yasa haline getirilmesi konusunda arandı.
- Queen consort: İngiltere’de Kral Charles'ın eşi Camilla'nın yeni unvanı nedeniyle arandı.
- Raid (baskın): Eski Başkan Donald Trump'ın Mar-a-Lago'daki evine FBI baskın düzenlediği için kelimeye ilgi arttı.
- Sentient: Arama motoru Google'ın henüz piyasaya sürülmemiş bir yapay zeka sisteminin bilinçli hale geldiğini iddia eden mühendisi işten çıkarmasıyla, kelime daha fazla aranır hale geldi.
- Cancel culture (iptal kültürü): Özellikle sosyal medyada olumsuz yankı uyandıran olaylarda adı geçen kişilere desteğin toplu şekilde geri çekilmesi; kişinin tamamen dışlanması.
- LGBTQIA: Lezbiyen, gey, biseksüel, transseksüel, cinsel kimliğini sorgulayan, interseks ve aseksüel, aromantik veya cinsiyetsizin kısaltması.
- Loamy (bereketli): Kelime oyunu Wordle’da Ağustos ayında birçok oyuncunun denediği sözcüktü.
