Türkiye’de “rejim değişikliği” tartışmalarını tetikleyen anayasa değişikliği teklifi, 7 günlük maraton görüşmeler sonucunda TBMM’den halk oylaması eşiği 330’un üzerinde “kabul” oylarıyla geçti.
TBMM Genel Kurulu’nda teklif üzerindeki görüşme maratonu, 9 Ocak Pazartesi günü başladı. CHP ve HDP, anayasa değişikliği üzerinde kamuoyuna canlı yayınlanacak kapsamlı müzakereler talep etti. Ancak iktidar partisi AKP, teklifi birlikte hazırladığı MHP’nin de desteğiyle Meclis’te sabahlara kadar süren çalışma temposuyla süreci 7 günde tamamladı.
Amerika’nın Sesi’nin izlediği TBMM’deki süreçte, anayasa değişikliği teklifinin tümü üzerindeki oylama ve 18 madde üzerinde ayrı ayrı yapılan oylamalarda, halk oylamasına sunulması için gerekli 330 milletvekili oyu eşiği aşıldı. Dolayısıyla TBMM Genel Kurulu’nda teklif üzerinde 19 kez gerçekleşen oylama sürecinde, AKP ile birlikte MHP milletvekilleri de “kabul” yönünde oy kullanınca 1. tur sonuçlandı.
TBMM Genel Başkanı İsmail Kahraman’ın özel bir hastanede yatılı tedavi altında olması nedeniyle süreç boyunca TBMM Genel Kurulu’nu, AKP’li Başkanvekili Ahmet Aydın yönetti. Kahraman’ın yokluğunun yanı sıra Aydın’ın da TBMM Başkanlık koltuğunda oturumu yönetmesi nedeniyle TBMM’de 317 sandalyesi, yani oyu bulunmasına rağmen AKP için süreç boyunca 315 milletvekili vardı.
Teklif karşısında muhalefet cephesi MHP’nin iktidara verdiği destek nedeniyle bölünmüş oldu.
CHP ve HDP, süreç boyunca “rejim değişikliği” yapıldığını belirterek, yetkileri tek kişide toplayan sisteme geçilmesi halinde “diktatörlük” doğacağını ifade etti. Her iki parti de, sadece “seçim” yapılacağı gerekçesiyle “demokrasi”nin varlığından söz edilemeyeceğini dile getirdi. Türkiye’de bu teklif hayata geçerse “demokratik-parlamenter sistem sona erecektir” görüşünü dile getiren CHP, sosyal medya aracılığıyla halk oylaması için şimdiden “Hayır” kampanyasını da başlattı. CHP, millet iradesi adına TBMM’nin denetim yetkisini Yürütme üzerinde kullanması gerektiğini belirterek, teklifte bunun yok edildiğini savundu.
Muhalefet cephesindeki “kabul” diyen parti MHP idi. MHP, “Türk milliyetçiliği” teziyle Türkiye’nin şu anki terörle mücadelesi çerçevesinde mevcut durumu “fiilen” uygulamaya koymak için bu anayasa değişikliğine ihtiyaç duyulduğunu savundu.
AKP adına teklifi savunmak üzere en sık söz alan hükümet yetkilisi Adalet Bakanı Bekir Bozdağ oldu. Muhalefeti “yalan” söylemekle itham eden Bozdağ, Cumhurbaşkanı halkın seçimiyle iş başına geleceği için doğrudan demokrasi uygulaması olduğunu savundu. AKP, rejim değil sistem değişikliği olduğu görüşünde ısrar etti. Cumhuriyet’in devam ettiğini dolayısıyla rejimde değişiklik yapılmadığını savunan AKP, eğer halkın beğenmezse sonuçta Cumhurbaşkanı’nı 5 yıl sonunda değiştirebileceği görüşünden hareketle diktatörlük olmayacağını öne sürdü.
Gizli oylama tartışması bitmedi
Bütün oylama süreçlerinde, CHP’nin sert muhalefetine rağmen AKP’li milletvekillerince kapalı kabinlerde oy kullanılması, oy pusularını göstermeme gibi gizli oylama kurallarına riayet etmediği gözlendi.
HDP itirazını dile getirse de parti olarak oylamalara katılmama tavrı sergilediği için TBMM Genel Kurulu salonunda “gizli oylama” kavgasını yürüten parti CHP oldu.
CHP’li grup başkanvekilleri Engin Altay, Levent Gök ve Özgür Özel, gizli oylama yapılmadığı yönünde itirazlarda bulunarak, konuşmalarında bu durumu eleştirdi. Ancak AKP’li Başkanvekili Ahmet Aydın’ın tutumu belirleyici oldu. Aydın, “Benim kanaatim gizli oylamaya riayet edilmiştir” gibi ifadeleriyle TBMM İç Tüzüğü’ne aykırı davranıldığı yönündeki muhalefet itirazlarını reddetti.
Aydın, TBMM Başkanlık Divanı’nda katip üyeler olarak görevli CHP’li milletvekilleri Özcan Purçu ve Ali Haydar Hakverdi’nin oylama sonuç tutanaklarına “şerh” düşmesini engellemeye çalıştı. Ancak ikinci oturum günü, 1. Madde oylama tutanağına Purçu, muhalefet şerhi koydu. Sonraki madde oylamalarında ise, Aydın tutanaklarda şerh olmaması için TBMM Genel Kurulu’nda bu yönde oylama yaptırdı. Hukuki olmadığı gerekçesiyle muhalefet, itirazlarını sürdürdü ama sonuçsuz kaldı. Hatta üçüncü oturum günü CHP’li Hakverdi, Aydın’ı “hile” yapmakla suçladı. Hakverdi, kendisi yerine şerh düşmesin diye tutanağın MHP’li Zihni Açba’ya imzalattırıldığını kürsüden açıkladı. Meclis’te kavgalara neden olan durumla ilgili MHP’li Açba’nın ise kendisine tutanak getirildiğini ve Hakverdi yerine imza attığını bilmediğini söylemesi de dikkat çekti.
AKP ise, CHP’yi sosyal medya aracılığıyla ellerinde mobil cihazlarla yayın yaptıkları için asıl gizliliği ihlal eden taraf olmakla suçladı. AKP Grup Başkanvekili Mustafa Elitaş, bu konuda sıkça söz aldı ve vekillerden canlı yayın yapmaya son vermelerini istedi.
Kürsü deviren kavgalar çıktı
Anayasa değişikliği maratonu için tabiri caizse “ucuz atlatıldı” demek mümkün. Geçmişte milletvekilleri arasında birden fazla ciddi yaralanmalı kavgalar yaşandığı göz önüne alınırsa bu teklif görüşmeleri genellikle itiş-kakışmalar ile geçti.
Sadece 3’ncü oturumda, gece yarısından sonra çok sert bir kavga ortamı yaşandığı görüldü. Bu oturumda, önce kabinlere girilmemesi nedeniyle yaşanan gizli oy tartışması kaynaklı CHP’li Fatma Kaplan Hürriyet, AKP’li Ahmet Gündoğdu’nun fiziki şiddetine maruz kaldı ve boyun bölgesinde kızarıklar oluştu. Kadın vekil Hürriyet’in tartaklanması nedeniyle kadın sivil toplum örgütleri durumu sosyal medyadan protesto etti. Ardından CHP’nin kürsüyü meşgul etme kararı alması üzerine kavga başladı. Bu kavga sırasında CHP’li Niyazi Kara’nın yumruğuyla AKP’li Fatih Şahin’in burnu kırıldı. Bu olayda, AKP, Şahin’in sakince durduğu sırada Kara tarafından yumruklandığını iddia etti. CHP ise, paylaştığı video görüntüleriyle Kara’nın vurması öncesinde AKP’li Şahin’in muhalefete doğru cam bardak fırlattığı gösterdi.
TBMM’deki kavga nedeniyle Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, 12 Ocak günü AKP’li Şahin’e geçmiş ziyaretinde bulunması ise dikkat çeken bir başka gelişme oldu.
Kavga sırasında yere sabitlenmiş kürsü adeta yerinden söküldü. Salon ortasındaki “Atatürk çiçeği” ve mekan da zarar gördü.
İlk oylamada “fire” olmuştu
TBMM’deki birinci gün 9 Ocak’ta görüşmeler geç saatlerde başlamış ve sadece teklif üzerinde konuşmalar yapılmıştı. Ardından ikinci gün 10 Ocak’ta anayasa değişikliği teklifinin tümü üzerindeki oylama yapılabildi. Bu ilk oylama, maddeler üzerinde müzakereye geçilebilmesi için kritikti ve 330 eşiği vardı. O ilk oylamaya; 480 milletvekili katıldı. Oylamada, 338 “kabul” oyu çıkmasına karşın 134 “red” oyu geldi. Ayrıca 5 “boş” oy kullanıldı ve 2 “çekimser” oy verildi. Bu sonuçlar itibariyle AKP-MHP ittifakında “fire” verildiği gözlendi.
Bu ilk oylamaya, CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, Nihat Yeşil, Gürsel Erol, Mustafa Akaydın, Birol Ertem, Hilmi Yarayıcı ve Sencer Ayata da katılmadı. Böylece CHP’nin sandalye sayısı 133 iken dünkü ilk oylamada 126 vekil katılım gösterdi. CHP’den ihraç edilmiş Bağımsız Aylin Nazlıaka ile birlikte MHP’den ihraç edilmiş ve “ret” oyu vereceğini açıklayan Ümit Özdağ’ın oylarıyla ret cephesinden 128 vekil oy kullandı.
HDP ise, tutuklu vekilleri nedeniyle oylamaya katılmadı ve bu tutum bütün oylamalarda sürdürüldü.
AKP’de ise, ilk oylamaya Gaziantep Milletvekili Mehmet Erdoğan’ın da mazeret bildirerek katılmadığı açıklandı. Bu durumda ilk oylamada AKP’den 314 “kabul” oyu bekleniyordu.
MHP’de ise 39 sandalye sayısına itibariyle; “ret” oyu vereceğini açıklayan 5 milletvekili dışında 34 “kabul” verileceği açıklanmıştı. Ancak Sakarya Vekili Zihni Açba, mazeret bildirerek oylamaya katılmadı. Dolayısıyla ilk oylamada MHP’den 33 “kabul” oyu bekleniyordu.
AKP ve MHP’ye ilişkin beklenti bakımından 347 rakamı yerine ilk oylamada, 338 “kabul” oyu çıkması üzerine 9 fire verilmiş olduğu hesabı yapıldı.
Sonraki günlerde neler oldu?
Teklifin tümü üzerinde halk oylaması eşiği aşılması ardından teklifteki maddeler üzerinde müzakerelere ve oylamalara geçildi.
İkinci oturum; 10 Ocak’ta saat 23.36 itibariyle 1. Madde oylaması yapıldı. Meclis’te 480 milletvekili oylamaya katıldı. Oylamada, 347 “kabul”, 132 “ret” , 2 “çekimser”, 2 “boş” ve 1 “geçersiz” şeklinde oy verildi. Başkanlık Sistemi’ne “evet” diyen AKP-MHP ittifakında mazeretli oylamaya katılmayan 1 vekil olduğu hesaplandığında; 347 rakamına ulaşılması nedeniyle fire olmadığı vurgulandı. saat 03.30 itibariyle 2. Madde, 480 milletvekilinin hazır bulunduğu oylamada, 343 ‘kabul’, 133 ‘ret’, 1 geçersiz ve 2 boş oy verilmesiyle geçti. Oturum, saat 03.38’de kapandı.
Üçüncü oturum; 11 Ocak’ta saat 14.00’te yeniden görüşmelere başlanıldı ve gece yarısından sonra da devam etti. İlk önce saat 22.22 itibariyle 3. Madde oylaması sonuçlandı. Bu madde için 485 vekil katılımıyla 341 ‘kabul’, 139 ‘ret’, 3 boş ve 2 geçersiz oy sonucu çıktı. Saat 01.42 itibariyle teklifteki 4. Madde oylaması sonuçlandı. Bu madde oylamasında; 486 vekil katılımıyla 343 ‘kabul’, 139 ‘ret’, 2 boş ve 2 geçersiz oy verildi. Ardından saat 04.30 itibariyle 5. Madde oylaması sonuçlandı. CHP, protesto amacıyla oylamaya katılmadı ve 354 milletvekili katılımıyla oylama yapıldı. Sonuçta 5. Madde için 343 ‘kabul’, 7 ‘ret’, 3 boş ve 1 geçersiz oy çıktı. Oturum saat 04.34’te kapandı.
Dördüncü oturum; 12 Ocak’ta maraton yeniden saat 14.00’te başladı ve yine sabaha kadar sürdü. Saat 21.26 itibariyle teklifteki 6. Madde oylaması tamamlandı. Bu madde oylamasına 483 milletvekili katılırken, 343 ‘kabul, 137 ‘ret’, 2 boş ve 1 geçersiz oy çıktı. Saat 00.32 itibariyle 7. Madde üzerinde oylama yapıldı. Bu madde oylamasında 482 vekil hazır bulundu. 340 ‘kabul’, 136 ‘ret’, 4 boş ve 2 geçersiz oy verildi. Ardından saat 03.12 itibariyle 8. Madde oylaması bitti. Bu madde için 481 vekil katılımıyla 340 ‘kabul, 135 ‘ret’, 5 boş ve 1 geçersiz oy verildi. Oturum ise saat 03.16’da kapandı.
Beşinci oturum; 13 Ocak’ta saat 14.00’te görüşmelere geçildi. Saat 20.26 itibariyle 9. Madde oylaması tamamlandı. Bu madde için 484 vekil katılımıyla 343 ‘kabul, 137 ‘ret’, 3 boş ve 2 geçersiz oy verildi. Sonrasında saat 23.58’te 10. Madde oylaması bitti. Sonucunda 483 vekil katılımıyla 343 ‘kabul, 135 ‘ret’, 3 boş ve 2 geçersiz oy kullanıldı. Saat 04.12’de ise 11. Madde oylaması tamamlandı. Bu madde içinse 483 vekil katılımıyla 341 ‘kabul, 134 ‘ret’, 1 çekimser, 5 boş ve 2 geçersiz oy verildi. Oturum saat 04.14’te bitti.
Altıncı oturum; 14 Ocak’ta başladı ve gece yarısından sonra da sürdü. Saat 19.42 itibariyle 12. Madde oylaması sonuçlandı ve 482 vekil katılımıyla yapıldı. Sonucunda 344 ‘kabul, 133 ‘ret, 2 boş ve 3 geçersiz oy çıktı. Saat 22.32 itibariyle 13. Madde üzerinde oylaması bitti ve 482 vekil katılımıyla yapıldı. Bu madde içinse 343 ‘kabul, 133 ‘ret, 1 çekimser, 3 boş ve 2 geçersiz oy çıktı. Saat 00.16 itibariyle 14. Madde oylama sonuçları açıklandı. Buna göre, 483 vekil kalımıyla 341 ‘kabul, 133 ‘ret, 1 çekimser, 4 boş ve 4 geçersiz oy çıktı. Ardından 15. Madde oylaması 483 vekil katılımıyla gerçekleştirildi. Sonucunda 341 ‘kabul, 134 ‘ret, 1 çekimser, 5 boş ve 2 geçersiz oy verildi. Sabah saat 06.06 civarında ise 16. Madde oylaması tamamlandı. Bu madde için 482 vekil katılımıyla 341 ‘kabul, 134 ‘ret, 1 çekimser, 3 boş ve 3 geçersiz oy kullanıldı. Oturum sabah 06.09’da kapandı.
Yedinci oturum; 15 Ocak’ta saat 16’da yeniden başladı. Ardından saat 20.20 itibariyle 17. Madde 484 vekil katılımı 342 ‘kabul’ 135 ‘ret’ 2 çekimser 3 boş ve 2 geçersiz oy çıktı. Son olarak 18. Madde oylaması saat 23.20 itibariyle sonuçlandı. Bu madde içinse 481 vekil katılımıyla 344 ‘kabul’, 131 ‘ret’, 1 çekimser, 2 boş ve 3 geçersiz oy verildi.
