Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, bir milyon Suriyeli mülteciyi ülkelerine geri gönderme konusunda planını açıkladı. Ancak komşu Suriye'de çatışmalar devam ederken Erdoğan'ın bu taahhüdünü yerine getirip getiremeyeceği tartışma konusu. Türkiye’deki Suriyeliler’in geleceğini Reuters haber ajansına değerlendiren uzmanlara göre ise birçok etkenden dolayı bu kapsamda bir geri dönüş zor.
Suriye Cumhurbaşkanı Beşar Esat'ın muhalifleri tarafından uzun zamandır müttefik olarak görülen Erdoğan, Pazar günü Kemal Kılıçdaroğlu karşısında cumhurbaşkanlığı seçiminin ikinci turunda mültecilerin geri gönderilmesi sözünü verdi. Kılıçdaroğlu ise kampanyası sırasında bu konuda daha da katı tavır takınarak mültecilerin tamamını geri gönderme sözü vermişti.
Seçimlerde mülteci konusunun odakta olması Türkiye'de yaşayan 3 milyon 400 bin Suriyeli arasında büyük endişeye neden oldu. Türkiye'de Suriyeli mültecilere karşı olumsuz hislerde artış var.
Çoğu Suriye'de Esat'ın kontrolundaki bölgelerden gelen mülteciler Esat iktidarda olduğu sürece kasaba ve köylerine geri dönemeyeceklerini söylüyor.
Erdoğan'ın planlarına göre ise buna gerek kalmayacak. Cumhurbaşkanı, Katar'ın yardımıyla Suriye’nin kuzeybatısında isyancıların elindeki bölgelerde Türkiye’nin yeni konutlar inşa ettiğini söylüyor. Bu bölgede Türkiye’nin askeri varlığı, Suriye hükümetinin saldırılarını caydırıyor.
Reuters haber ajansına göre bu plan Türkiye'nin yıllardır nüfuzunu genişlettiği muhaliflerin kontrolundaki bölgeyle ilgili kararlılığını kat kat arttıracak. Oysa Esat, iki ülke arasında ilişkilerin yeniden inşası yönünde ilerleme kaydedilmesi için, Türk askerlerinin çekilmesi konusunda bir takvim talep ediyor.
Türkiye'nin diğer tüm ülkelerden daha fazla sayıda mülteciye evsahipliği yapmasından dolayı Türk seçmenlerin memnuniyetsizliği artıyor. Reuters, ‘’Erdoğan'ın planları, sınırda yerleşim bölgeleri kuran ve Türkiye tarafından ulusal güvenlik tehdidi olarak görülen Suriyeli Kürt gruplarla ilgili endişelerin yanısıra, bu tepkiyi Suriye politikasının merkezine yerleştiriyor’’ diyor.
Erdoğan, bir yıl içinde bir milyon mültecinin muhaliflerin elindeki bölgelere dönmesini hedeflediğini söyledi. İçişleri Bakanı Süleyman Soylu, geçen hafta Cerablus'ta, geri dönen Suriyeli mültecileri barındıracak bir konut projesinin açılışına katıldı.
Erdoğan, seçimin ardından Pazar günkü zafer konuşmasında, "Ülkemize ve milletimize yakışır yol ve yöntemlerle, vatandaşlarımızın bu konudaki beklentilerini karşılamak görevimizdir" dedi. Erdoğan, 600 bin kişinin Suriye topraklarındaki güvenli bölgelere gönüllü olarak geri dönmesini sağladıklarını belirtti.
Güvenlik kaygıları
Ancak Reuters’ın konuştuğu Türkiye'deki birçok Suriyeli için bu hedef çekici değil. Adını Ahmed olarak açıklayan 28 yaşındaki Ankara Üniversitesi öğrencisi "Suriye'ye geri dönmek isterim ancak Cerablus'a değil. Lazkiye'ye evime geri dönmek isterim. Geri dönmeyi isterim ancak Esat kalırsa güvenlik kaygıları nedeniyle bunu yapamam" dedi. Akdeniz kıyısındaki Lazkiye, hükümetin elinde.
Kuzeybatının büyük kısmında ise silahlı grupların kontrolu altında olduğu için kanunsuzluk hüküm sürüyor.
ABD merkezli düşünce kuruluşu Century International’dan Suriye uzmanı Aron Lund, "Suriye'nin kuzeyinde koşullar kötü ve istikrarsız bu nedenle Türkiye ve Katar'ın konut inşası haberlerine rağmen kapsamlı bir geri dönüşü ayarlamak zor olacaktır" dedi.
Reuters’ın konuştuğu Lund, Türkiye'nin konut inşaatı çabasını "okyanusta bir damlaya" benzetti ve ekonomik durumun da kötüleştiği hatırlatmasında bulundu.
Kısmen mültecilerin geri dönüşünü sağlama hedefiyle hareket eden Türkiye, Suriye konusunda diplomatik rotasını değiştirdi ve Erdoğan'ın bir zamanlar "kasap" olarak nitelendirdiği Esat'la iletişim kanallarını yeniden açarak, diğer bölge hükümetleri ile benzer adımlar attı.
Ancak bu yakınlaşma Esat ile eski Arap düşmanları arasındaki buzların erimesinden daha yavaş ilerliyor ve bu da Reuters’a göre Türkiye'nin Rusya, İran ve ABD'nin de sahada güçlerinin bulunduğu bir ülkede çok daha derin bir rol oynadığını gösteriyor.
Uzmanlara göre Ankara Esat'ın çekilme takvimi talebini kolayca kabul etmeyecek, çünkü Türk askerlerinin çekildiğine dair herhangi bir işaret Esat'ın kuzeybatıda yeniden kontrol sağlayabileceği kaygısıyla daha fazla Suriyeli mültecinin Türkiye'ye kaçmasına neden olabilir.
International Crisis Group (Uluslararası Kriz Grubu) düşünce kuruluşundan Dareen Khalifa, "Türkiye'nin askerlerin çekilmesi konusunda taviz vermesi pek olası değil, zira İdlib'i terk etmeleri, yüz binlerce mültecinin kendilerine doğru yola çıkması anlamına geliyor" diye konuştu.
Gönüllü dönüş
Türkiye’deki birçok Suriyeli, Kılıçdaroğlu’nun yenilgisiyle rahatladı.
Kılıçdaroğlu, kampanyası boyunca Suriye ile ilişkileri eski haline getirdikten sonra Esat ile mültecilerin geri dönüşü planlarını konuşacağını söylemişti. Kılıçdaroğlu böylelikle iki yıl içinde Suriyeliler’in geri dönüşlerinin tamamlanacağını ama bunun zorla olmayacağını belirtmişti.
Kılıçdaroğlu, ilk turda Erdoğan’ın gerisinde kaldıktan sonra kampanyasının tonunu sertleştirerek, tüm göçmenleri geri gönderme sözü verdi.
Erdoğan’ın Güvenlik ve Dış Politikalar Kurulu Başkanvekili ve Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın hafta başında, Türkiye’nin güvenli, onurlu ve gönüllü bir dönüş istediğini söyledi.
Kalın, “İlk olarak 1 veya 1,5 milyon Suriyeli’nin geri dönüşünü sağlama planları yapıyoruz” dedi. Uluslararası mülteci hukukuna göre, tüm geri dönüşler gönüllü olmak zorunda.
İstanbul’daki Harmoon Çağdaş Araştırmalar Merkezi’nden Samir Alabdullah, seçim sonrasında pek bir değişiklik beklemediğini söyledi.
Alabdullah, "Suriyeliler Erdoğan'ın zaferiyle rahatladı. Gönüllü geri dönüşte yanlış bir şey yok. Göç konusunda politika değişikliği beklemiyoruz" dedi.
