Ekonomi haberlerini izliyorsanız az bulunur madenlerin uluslararası piyasalarda çok popüler olduğunu duymuşsunuzdur. Bu doğal kaynakların en fazla bulunduğu Çin son günlerde bu maddelerin ihracatına kısıtlamalar getirmeye başladı. Bu nadir mineraller elektrikli araçların aküleri gibi bir çok ileri teknoloji aletinde kullanılıyor.
Cep telefonları, tablet bilgisayarlar, video oyunları, 3 boyutlu televizyon setleri, sözün kısası neredeyse bütün ileri teknoloji ürünü elektronik aletler ve askeri malzeme, nadir bulunan minerallerden üretiliyor. Lise yıllarından hatırladığımız mineraller grafiği, 17 adet nadir madde içerir. Lantanit maddeler diye de adlandırılan bu kimyasal maddeler benzer madeni özellikler taşır, ancak diğer madenlerden farklıdırlar. Bu yüzden de piyasalardaki değerleri çok yüksektir.
Ancak bu nadir maddeler ne kadar az bulunur? Washington'daki Smithsonian Ulusal Doğal Tarih Müzesi'nden araştırmacı Jeffrey Post açıklıyor: "Aslında nadir demek biraz yanlış. Bazı durumlarda nadir yerine gizli demek daha doğru çünkü bu madenler çoğu zaman dünyanın dış kabuğunda saklıdır."
Post, birçok nadir madenin aslında teneke, nikel, bakır gibi sıradan olduğunu, ancak çok az miktarlarda bulunduklarını söylüyor. Bu maddelerin çıkarılabildiği yerlerin sayısı az. Nadir sözü, madenin çıkarılacak çoklukta bulunmamasından kaynaklanıyor.
Ancak bu madenler dünya piyasalarında çok revaçta ve fiyatları da hızla artıyor. Mineralprices.com'a göre geçen Aralık ayında bir kilo yttrium'un fiyatı 82 dolardı. Şimdi ise kilosu 200 dolar. Disprosyumun kilosu 700 dolar iken 1000 dolara çıktı. Jeff Post elektronik çağında bir çok günlük aletin bu madenlere bağlı olduğunu söylüyor: "Örneğin LCD ekranlarda gördüğünüz renkler nadir madenlerden üretilen fosfor sayesinde mümkün oluyor. Birçok elektronik parça, cep telefonları ve küçük bilgisayarların yapımında bu maddeler kullanılıyor. Piller, mıknatıslar da yine bu az bulunur madenlerden yapılıyor."
Jeff Post says separating rare earth metals from other minerals is a complicated process.
Dünyada, nadir madenlerin yoğun olarak bulunduğu ve doğal jeolojik sürecin bu maden birikintilerinden büyük kristalize parçalar yarattığı bazı bölgeler var. Bu madenlerin fiyatları arttıkça madencilik de daha karlı hale geliyor. Moğolistan dünya demir üretiminin yüzde 90'ını yapıyor. Jeff Post’a göre, nadir madenleri diğer madenlerden ayrıştırmak çok zahmetli bir süreç: "Özel geliştirilmiş bir kimyasal süreçle nadir madenleri sıradan madenlerden ve birbirlerinden ayrıştırmak gerekiyor. Her nadir maden kristalinde başka madenler de yer alıyor. Bunlar birer birer ayıklanıyor."
Nadir madenler kimyasal olarak birbirlerine çok benziyor. Dolayısıyla birbirlerinden ayrıştırılmaları zor bir süreç gerektiriyor. Jeologlar dünyada değerli madenlerin nerelerde bulunabileceğini araştırıyor. Bu arada elektronik eşyaların geri dönüştürülmeleri de bu aletlerdeki nadir madenleri yeniden kullanabilmek açısından büyük önem taşıyor.