Türkiye’nin Libya’ya kara birlikleri sevk etmesiyle birlikte yurt dışında asker bulundurduğu ülke sayısı dokuza yükseldi. Meclisin tüm yabancı güçlerin çekilmesini istediği Irak’ta ise Türkiye’nin 2.500 kadar askeri bulunuyor.
Türkiye, Birleşmiş Milletler görevi dışında hükümetin talebiyle son olarak Libya’yla birlikte beş ülkede asker bulunduruyor. Geçtiğimiz günlerde Irak Meclisi’nin yabancı askeri güçlerden ülkeyi terk etmeleri yönünde aldığı karar sonrasında Türkiye’nin bu ülkedeki askeri varlığını geri çekme konusunda ise henüz resmi planlama olmadı.
Türkiye’nin yurtdışına asker göndermesi için yasal süreç, “Cumhurbaşkanlığı Tezkeresi” olarak, gerekçesiyle birlikte Meclis’ten Erdoğan’a yetki verilmesi yönünde talepte bulunulmasıyla başlıyor. Tezkere metni, oylamaya sunulduğu TBMM Genel Kurulu’nda kabul edilip “TBMM kararı” haline dönüştüğünde Erdoğan hükümetine söz konusu ülkeye asker gönderme yetkisi verilmiş oluyor. Tezkere onaylamasıyla hükümete sadece bir yıl süreyle TBMM adına yetki verildiği için de her yıl söz konusu ülkelerde askeri güç bulundurmaya devam edilmesi için tezkere yenilenmesi gerekiyor.
TBMM kayıtları itibariyle Katar haricinde Libya, Lübnan, Mali, Orta Afrika Cumhuriyeti, Suriye, Irak, Somali (Aden Körfezi) ve Afganistan’a tezkere onaylamasıyla asker sevkiyatı yapıldı. Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK), bu ülkelerden Lübnan, Mali, Orta Afrika Cumhuriyeti ve Afganistan’da Birleşmiş Milletler (BM) görev güçleri bünyesinde yer alıyor. TSK, Libya, Suriye, Irak, Somali ve Katar’da ise Ankara’nın kendi inisiyatifiyle bulunuyor.
TBMM’deki oylamalarda, tezkere kabulü için salt çoğunluk yeterli olacağı için AKP ve MHP’nin oy çokluğuyla “kabul” demesi aslında yeterli oluyor. Ancak CHP ile İyi Parti’nin öncülüğündeki muhalefet cephesi, Libya ve Katar haricinde Türkiye’nin yurtdışına asker göndermesine “ulusal çıkarlar” bakımından karşı çıkmadı ve “kabul” oyu kullandı. Muhalefet, Suriye ve Irak’ta asker bulundurulmasını da “terörle mücadele” gerekçesiyle destekledi. HDP’nin tutumu ise, ilkesel kararı itibariyle “tezkere karşıtlığı” oldu.
Katar’a asker sevkiyatı, TBMM tarafından “Türkiye ile Katar Arasında Katar Topraklarında Türk Kuvvetleri’nin Konuşlandırılmasına İlişkin Uygulama Anlaşması”nın 7 Haziran 2017’de 7023 sayılı kanun olarak kabul edilmesiyle başlatıldı. Katar’da ne kadar süreyle askeri güç bulundurulacağı yetkisi, kanun itibarıyla Erdoğan hükümeti kararına bağlı. Bu anlaşma, AKP ve MHP’nin oylarıyla yasalaştı. TSK’nın Katar’daki askeri gücü, başkent Doha’da Tarık Bin Ziyad Kışlası’nda görev yapıyor. Ağustos 2019’da ikinci üs inşası yapıldığı ifade edildi ve bu şekilde TSK’nın bu ülkedeki askeri varlığını arttırması söz konusu.
Tezkerelerle yapılan Türk askeri görevlendirmelerine bakıldığında VOA Türkçe’nin derlediği tablo şöyle oldu:
Libya: Tezkere 2 Ocak 2020’de TBMM Genel Kurulu’nda CHP, İyi Parti, HDP, Saadet Partisi, Demokrat Parti’nin muhalefetiyle, AKP ve MHP’nin oy çokluğuyla kabul edildi. TBMM’nin 1238 no.lu kararına dönüşmesiyle Erdoğan’a bir yıl süreyle Libya’da TSK’yı görevlendirme yetkisi verildi. Bu ülkeye sevk edilen Türk askeri sayısı bilinmiyor.
Lübnan: Birleşmiş Milletler Geçici Görev Gücü’ne (UNIFIL) asker gönderilmesi konusundaki tezkere 22 Ekim 2019’da TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi. TBMM’nin 1233 no.lu kararıyla 31 Ekim 2019’dan itibaren bir yıl süreyle bu ülkede asker bulundurulmaya devam edecek. Burada 100 askerin görev yaptığı tahmin ediliyor.
Mali ve Orta Afrika Cumhuriyeti: Bu iki ülkeye ilişkin tezkere, 8 Ekim 2019’da TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi. TBMM’nin 1232 no.lu kararıyla 31 Ekim 2019’dan itibaren bir yıl süreyle Mali’de BM Çok Boyutlu Entegre İstikrar Misyonu (MINUSMA) ve Orta Afrika Cumhuriyeti’nde BM Çok Boyutlu Entegre İstikrar Misyonu (MINUSCA) bünyesinde TSK görev yapmaya devam edecek. Bu iki ülkedeki asker sayısı bilinmiyor.
Suriye ve Irak: Bu iki ülkeye ilişkin tezkere, Türkiye’nin Birleşmiş Milletler’in ülkelere tanıdığı meşru müdafaa hakkı gerekçe gösterilerek terörle mücadele amacıyla 8 Ekim 2019’da TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi. TBMM’nin 1231 no.lu kararıyla 30 Ekim 2019’dan itibaren bir yıl süreyle TSK, bu ülkelerdeki faaliyetlerine devam edecek. Suriye’de sınır bölgesinde yürüttüğü askeri operasyonlarıyla TSK’nın en az 5 bin askerle bu ülkede görev aldığı ve İdlib’de 12 gözlem noktası oluşturduğu biliniyor. Irak’ta ise, Başika Askeri Üssü’nde Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’nin (IKBY) Peşmerge gücüne de eğitim verdiği karargahıyla TSK’nın birlikte en az 2 bin 500 askeri olduğu biliniyor.
Somali-Aden Körfezi: Tezkere, 5 Şubat 2019’da TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi. TBMM’nin 1207 no.lu kararıyla 10 Şubat 2019’dan itibaren bir yıl süreyle TSK, buradaki görevine devam edecek. Başkent Mogadişu’da Türkiye’nin yaptırdığı Somali Harp Okulu ve Astsubay Okulu, 2017 yılında hizmete girmişti. Bu askeri okullardaki eğitime destek verilmesi gerekçesiyle birlikte Türkiye’nin körfezdeki deniz ticaretini hakkını koruması amacıyla bu ülkede TSK’nın en az 2 bin askeri olduğu biliniyor.
Afganistan: Tezkere, 25 Aralık 2018’de TBMM Genel Kurulu’nda kabul edildi. Burada Birleşmiş Milletler kararıyla NATO misyonu çerçevesinde TSK varlığı bulunuyor. TBMM’nin 1206 sayılı kararıyla tezkerenin 6 Ocak 2019’dan itibaren iki yıl süreyle uzatılması ve TSK’nın bu ülkedeki varlığını devam etmesi söz konusu. Afganistan’da 2 bin asker görev yapıyor.
Bu ülkeler dışında TSK’nın kendi inisiyatifiyle “BM ve NATO misyonunda görevlendirme” veya eğitim amaçlı olarak çok az sayıdaki askeri personeli de başka ülkelere göndermesi mümkün oluyor. Bu çerçevede, NATO ve EUFOR görevlendirmesi kapsamında, Bosna – Hersek’te 250 ve Kosova’da 400 TSK personeli bulunduğu yönünde bilgi söz konusu. Arnavutluk’ta NATO misyonu kapsamında 24 asker bulunduğu iddiası var. Azerbaycan’da da eğitim amaçlı askeri bulundurması da söz konusu.
Kuzey Kıbrıs’ta en az 40 bin asker
Türkiye’nin ayrıca 20 Temmuz 1974’te başlattığı Kıbrıs Barış Harekatı’ndan bugüne Kıbrıs Adası’nın kuzeyindeki Türk tarafında kalıcı nitelikte askeri varlığı bulunuyor. Buradaki TSK unsurları, doğrudan Genelkurmay Başkanlığı’na bağlı daimi askeri birlik statüsünde olduğu için adaya asker sevk edilmesi bakımından TBMM’nin onayına tezkere sunulması söz konusu olmuyor. TSK Kıbrıs Türk Barış Kuvvetleri Komutanlığı ve Kıbrıs Güvenlik Kuvvetleri Komutanlığı birimleri altında görev yapıyor. Kıbrıs Türk Barış Kuvvetleri Komutanlığı, Kara Kuvvetleri’nin dokuz kolordusundan birisi. En son Ağustos 2019’daki Yüksek Askeri Şura (YAŞ) kararları itibariyle Kıbrıs Türk Barış Kuvvetleri Komutanlığı görevine Tümgeneral Sezai Öztürk ve Güvenlik Kuvvetleri Komutanlığı’na ise, Tuğgeneral Altan Er getirildi.
Bu arada İngiltere merkezli danışmanlık şirketi Pricewaterhouse Coopers’un (PwC) yayınladığı “Küresel Savunma Perspektifleri 2017” adlı raporuna göre; Türkiye, 2016’dan bu yana ABD’den sonra yurtdışında en aktif olan ikinci orduya sahip ülke. TSK’nın 2014’te yüzde 8,6’sı, 2016’da da yüzde 13,2’si yurtdışında görev aldı. TSK’nın en az 50 bin personeli yurtdışında görev yapıyor.
